Kusam, kosom u chíikulal Cozumel

Golondrina, emblema de Cozumel

Kusam, wa kosome’ (Hirundo Rustica), u chíikulal Cozumel, ba’ale’ óoli’ je’el tu’uxak ti’ U Petenil Yucatán ku yila’al.

Yóok’lale’, tsikbaltaj Ruben Chacón, máax jo’olbesik u jaats meyajil kanan kuxtal ichil u múuch’kabil Fundación de Parques y Museos de Cozumel, ka tu ya’alaje’ yaan wakp’éel u jejeláasil le ch’íich’a’, ts’o’okole’ u ya’abile’ ku yila’al te’e petenila’.

Kamp’éel ti’ le je’elo’obo’ ku máano’ob xik’náal tak ti’ uláak’ táanxel lu’umo’ob, je’el bix América, África yéetel Asia.

Tu tsolaje’, jejeláas tu’ux ku kuxtal, ba’ale’ uts tu yich jáal ja’ yéetel je’el tak u k’uchul u beetik u k’u’ ti’ nu’ukulo’ob beeta’an tumen wíinik.

Ma’ sajbe’entsil yanik u ch’éejeli’, ba’ale’ ba’ax beetik u p’íittale’ leti’ u seen k’a’abéetkunsa’al kiimikos ti’al u kíinsa’al ik’elo’ob, tumen leti’ ku jaantiko’ob.

Chichan le ch’íich’a’, u xiibile’ ku p’isik ichil 14.6 yéetel 19.9 cms u chowakil, tu’ux táaka’an xan u nej ku p’isik ichil 2 tak 7 cms; u xch’uupulile’ óoli’ beey xan u p’iiso’, chéen ba’axe’ u k’u’ukmel u neje’ óol maas kóomtak, u ch’oojil u paach yéetel u t’o’olil u tseeme’ ma’ tu jach léembal.

Ichil u winalil mayo tak agosto ku ya’abtalo’ob, ba’ale’ ku k’expajal je’el bix u k’éexel tu’ux kaja’an. U petenil Cozumele’ k’ajóolta’an beey u lu’umil kusamo’ob, tumen ti’ ku jach ila’ali’, ti’ kaja’ani’, ti’ xan ku janali’ yéetel ti’ ku beetik u k’u’ tu’ux ku yantal uláak’o’obi’. Kéen káajak u kóojolo’ob te’elo’, ku yila’al u múuch’ilo’ob ch’íich’ ku máan u xik’náalo’obi’.

Deja un comentario

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *